Minggu, 21 Oktober 2012

Menelaah Kehidupan Masyarakat Kampung Sekatul




Wiyosan Kanjeng Pangeran Haryo Adipati Hari Djojonagoro
di “Wisata Kampung Jawa Sekatul”, Desa Margosari, Kecamatan Limbangan, Kendal, Jawa Tengah


Perhatian saya tertuju pada sebuah kampung yang bernafaskan budaya jawa, tentu bukan hanya sekedar melihat dan menikmati saja, lebih jauh mencoba menelaah kebudayaan di kampung ini.
Sabtu, 21 Oktober 2012 pukul 5 sore, suasana pedesaan dengan segala ketenangan dan keindahannya memaksa saya sejenak untuk singgah di kampung sekatul, apalagi hawa dingin kaki pegunungan ungaran membuat enggan beranjak pergi.
Ya, Kampung Jawa Sekatul, merupakan salah satu wilayah di kelurahan Margosari, kecamatan Limbangan, kabupaten Kendal, provinsi Jawa Tengah. Di kampung wisata ini memiliki masyarakat yang homogen. Sebagian besar mata pencahariannya adalah sebagai petani dan pengelola kampung jawa sekatul.
Menurut masyarakat sekitar berdasarkan keadaan topografi, kampung sekatul membentuk sebuah keris luk tiga, atau disebut tanah jangkung yang artinya tanah yang dilindungi. Secara geografis kampung di sekatul dikelilingi oleh sungai yang mengalir dan berbatasan dengan empat desa yaitu disebelah selatan desa tanggul angin, disebelah timur desa pager ruyung, disebelah utara desa pagerwojo, dan disebelah barat desa pagertoya.
Oleh masyarakat setempat, kampung ini dibentuk sedemikian rupa sesuai dengan keadaan masyarakat jawa yang sebenarnya, hal ini bisa dilihat dari bentuk fisik bangunannya yakni joglo. Selain itu kehidupan masyarakat sekatul berorientasikan pada nilai-nilai kearifan lokal serta adat istiadat, tradisi dan budaya  jawa, seperti diadakannya  upacara-upacara selamatan dan ruwatan.

Prajurit Pengawal
 Malam ini tidak seperti malam biasanya, terlihat pasukan prajurit sedang berbaris rapi didepan joglo. Di dalam joglo pun nampak ramai dengan berhiaskan 3 gunungan.
Senjata satu-satunya yang saya bawa adalah sebuah kamera digital agar bisa melihat apa yang sedang dilaksanakan di dalam joglo tersebut. Agak susah payah memang, karena harus mengambil posisi yang sekiranya tidak mengganggu jalannya upacara.
Beberapa kali terdengar mantra-mantra jawa diucapkan ditimpali kidung-kidung berirama dan sarat makna menambah sakralnya upacara ini.




Nampaknya ini adalah acara Wiyosan KPH adipati Hari Djojonagoro, merupakan acara pelestarian budaya jawa berupa "suka tani suka" atau suka cita atas hasil panen masyarakat sekatul. Hal ini bisa kita lihat dengan adanya 3 gunungan yang diletakkan di dalam joglo. 

Sekali lagi tembang-tembang itu dilantunkan dengan indahnya. Seluruh Baraya-baraya yang hadir khidmat dalam upacara tersebut. Dalam acara tersebut digambarkan cerita tentang Dewi Sri, yakni manivestasi tentang kehidupan yang sejahtera, mengajarkan agar setiap manusia tidak memakan hasil orang lain sehingga masyarakat bisa hidup makmur dan bersyukur atas hasil yang diperoleh.
Cerita lengkap tentang Dewi Sri atau Dewi Kemakmuran bisa di baca di link ini http://ceritarakyatnusantara.com/id/folklore/267-Dewi-Sri-Dewi-Kesuburan#

 Gunungan pertama yang disajikan dalam upacara tersebut adalah Gunungan Padi yang dibentuk
Lingga (Lanang) merupakan padi langka/pari jero yang berumur 6 bulan lebih.
Gunungan Lanang/ Pari jero

Gunungan ke dua yakni hasil-hasil tanaman masyarakat sekatul, gunungan ini dibentuk Yoni (Wadon)
Gunungan Yoni (Wadon)
Sedangkan Gunungan yang ketiga berupa beras merah dan putih

Kamis, 13 September 2012

#1. Serat Wulangreh (Dhandhanggula)

Sri Susuhunan Pakubuwana IV
             
Dhandhanggula

           1. Pamedhare wasitaning ati, cumanthaka aniru pujangga, dahat mudha ing batine, nanging kedah ginunggung, datan wruh yen akeh ngesemi, ameksa angrumpaka basa kang kalantur, tutur kang katula-tula, tinalaten rinuruh kalawan ririh, mrih padhanging sasmita.

arti : Wetuning piwulang iki, saka mosiking panggalih kang kuminter, anulad kayadene kapinteraning Pujangga, ing mangka satemene saka banget bodhone. Nanging panggalihe tansah den gunggung dhewe, ora weruh yen satemene akeh kang padha anggeguyu, ewadene kumudu-kudu anganggit piwulang kang wus sumebar wiwit ing jaman kuna nganti tumeka saiki, lan kang wus lumrah padha den anggo ing akeh, banjur den cathet sarta den tlateni kanthi sabaring panggalih, supaya njalari bisa padhang sasmita.

             2. Sasmitaning ngaurip puniki, yekti ewoh yen nora weruha, tan jumeneng ing uripe, akeh kang ngaku-aku, pangrasane sampun udani, tur durung wruh ing rasa, rasa kang satuhu, rasaning rasa punika, upayanen dorapan sampurneng dhiri, ing kauripana.

arti : Amarga tumrap wong urip iku, yen nganti ora mangerti marang sasmitaning Pangeran, dadine wmung sarwa pekewuh, kena den arani ora bisa jumenengake uripe. Ewodene akeh wong kang ngaku-aku rumangsa padha wus ngerti marang sasmita. Ing mangke satemene durung olah rasa kang sajati, dene ing sajroning rasa mau isi surasane Sabda kang temen, iku upayanen bisa uga dadi ing kasampurnane, kang tumrap marang kauripan.


            3. Jroning Qur'an nggoning rasa jati, nanging pilih wong kang uninga, kajaba lawan tuduhe, nora kena binawur, ing satemah nora pinanggih, mundhak katalunjukan, temah sasar susur, yen ayun waskitha, kasampurnaning badanira puniki, sira anggegurua.

Ana dene ing sajroning Kur'an iku enggoning keyakten, yaiku dalil : dhawuh pangandikaning Allah kang minangka dadi wewaton. Nanging iya pilih-pilih kang bisa mangerti, kajaba yen den tuduhake. Lan ora kena yen mung den kira-kira ing sajroning ati wae, wekasane malah kedaut-daut ora mangerti, utawa malah saya kisruh. Ewadene yen padha arep marsudi putusing uripira, wajibe maguruwa.


             Nanging yen sira nggeguru kaki, amiliha manungsa kang nyata, ingkang becik martabate, sarta kang wruh ing ukum, kang ibadah lan kang wirangi, sokur oleh wong tapa, iya kang wus mungkur, tan mikir paweweh ing lyan iku pantes yen den guronana kaki, sartane kawruhira.

             Lamun ana wong micara kaki, tan mufakat ing patang prakara, aja sira age-age, anganggep nyatanipun, saringana dipunbaresih, limbangen ingkang papat, prakara rumuhun, dalil khadis lan ijemak, lan kiyase papat iku salah siji, adate kang mufakat.

             Ana uga kena den antepi, yen ucula kang patang prakara, enak legatane, tan wurung tinggal wektu, penganggepe wus angekoki, aja kudu sembahyang, wus salat katanggung, banjure mbuwang sarengat, batal kharam nora nganggo den rawati, mbubrah sakehing tata.

             Angel temen ing jaman puniki, Kyai Guru kang ngupaya sahbar, temen kaweleh karepe, kang wus lumrah karuhun, jaman kuna yekti si murid, ingkang padha ngupaya, kudu anggeguru, ing mangko kita nora, Kyai Guru kang nrutul ngupaya murid, dadiya kanthinira.

Dening Sri Susuhan Pakubuwana IV

miturut babon asli kagungan Dalem Nyai Adipati Sedahmerah.